Nationale besturen

Nationale regeringen

Republiek der Verenigde Nederlanden

De Staten-Generaal was de regering van de Republiek der Verenigde Nederlanden (1579-1795). Deze Republiek was met de Unie van Utrecht op 21 januari 1579 ontstaan en bestond uit zeven provincies (gewesten), te weten Gelderland, Holland, Zeeland, Utrecht, Friesland, Overijssel en Groningen. Groningen (Stad en Ommelanden) trad overigens pas in 1594 toe tot de Staten-Generaal.

 Bataafse Republiek

1795 jan          De Bataafse Republiek wordt uitgeroepen op 19 januari 1795.

1795 mei        Door het Haags Verdrag van 16 mei 1795 komen de Nederlanden onder Franse invloed. De vroegere Republiek der Verenigde Nederlanden moet militaire en financiële steun geven aan Frankrijk, maar houdt een eigen bestuur. Met het verdrag begon de Bataafse tijd, die voortduurt tot 1806, wanneer Lodewijk Napoleon koning wordt en het Koninkrijk Holland ontstaat.

1796 mrt         Nationale Vergadering (01.03.1796 – 22.01.1798) – democratisch (via kiesmannen, getrapte verkiezingen) gekozen – 126 leden (126 districten) – is zowel de wetgevende als de uitvoerende macht. 

Eerste Nationale vergadering (01.03.1796-31.8.1797). Nadat in 1797 een eerste ontwerp voor de Grondwet is verworpen, komt er een:

Tweede Nationale Vergadering (31.8.1797-22.1.1798). Dat parlement komt in januari 1798 aan zijn eind door een staatsgreep.                       

1798 jan 22 Unitarisch staatsgreep.

Radicale unitariërs (voorstanders van een centraal bestuur) nemen het bewind over en maken een Grondwet. Er komt een zogenaamd Uitvoerend Bewind van de Bataafse Republiek. Een Vertegenwoordigend lichaam vervangt de Nationale Vergadering.

1798 mrt 17    Volksrepresentanten nemen de unitaristische constitutie/staatsregeling (1) aan. Op 23 april ook door de volksraadpleging geaccepteerd. 1 mei van kracht. Scheiding van machten. 

1798 juni Tweede staatsgreep door gematigde unitarissen/moderaten

Op 12 juni vindt een nieuwe staatsgreep plaats door gematigde unitariërs onder leiding van generaal Daendels. De radicale leden van het Uitvoerend Bewind, Fijnje, Vreede en Van Langen, worden afgezet en vluchten. De staatsgreep leidt ertoe dat de nieuwe grondwet vanaf juni 1798 wordt ingevoerd. Er komt nu een Intermediair Uitvoerend bewind. (12 juni – 14 aug 1798)

1798 aug        Voor de diverse onderdelen van het bestuur stelt een vijf leden tellende Uitvoerend Bewind, dat op 14 augustus 1798 aantreedt, acht agenten aan. Zij zijn te beschouwen als onze eerste ministers. Er komt een nieuw parlement, het Vertegenwoordigende Lichaam. Dat parlement splitst zich na de verkiezingen in twee kamers. De eerste kamer mag wetsvoorstellen indienen, de tweede kamer kan die voorstellen alleen goed- of afkeuren.

1801 okt 16    De Fransen zijn ontevreden over de Grondwet van 1798 en ondanks verzet van het Vertegenwoordigende Lichaam stelt het Uitvoerend Bewind in 1801 een nieuwe Grondwet op, die in een referendum wordt goedgekeurd. Dat gebeurt overigens door de thuisblijvers bij de voorstemmers op te tellen. Op 16 oktober 1801 treedt de nieuwe Grondwet (2) in werking.

    Bataafse Gemenebest

1801 sep         In september 1801 wordt het Uitvoerend Bewind met behulp van de Fransen afgezet. Er komt een veel autoritairder bestuur met aan het hoofd het Staatsbewind (12 leden) Veel oude regenten uit de tijd van de stadhouder keren terug in het bestuur. Het ingestelde Wetgevende Lichaam (35 leden) heeft betrekkelijk weinig te zeggen.

1805-1806      Omdat de Fransen vinden dat de Bataafse Republiek Frankrijk te weinig steun geven in zijn oorlog tegen Engeland, vervangt Napoleon in 1805 het Staatsbewind door een eenhoofdig bestuur. 29 april nieuwe grondwet (3). Hij kiest daarvoor Rutger Jan Schimmelpenninck, die de functie van raadpensionaris krijgt.

    Koninkrijk Holland

1806-1810      Ook over het bestuur van Schimmelpenninck is Napoleon op den duur niet tevreden. Hij benoemt daarop zijn broer, Lodewijk Napoleon, in 1806 tot koning van Holland. nieuwe Grondwet (4) voor het Koningrijk Holland. Hij stelt Nederlandse ministers aan en zet zich in voor het welzijn van zijn nieuwe onderdanen. Wel worden Franse wetten ingevoerd, zoals het Franse Wetboek van burgerlijke rechtspleging. Het Wetgevend lichaam wordt uitgebreid tot 35 leden waarvan vier uit Brabant.

    Deel van het Franse keizerrijk

1810-1813    De keizer is uiteindelijk niet tevreden over zijn broer en dwingt hem tot aftreden. Op 9 juli 1810 wordt Holland ingelijfd bij het Franse keizerrijk, met aan het hoofd keizer Napoleon. In de Nederlanden komt een Franse Gouverneur-Generaal.

Na de Franse nederlaag in de Slag bij Leipzig van oktober 1813 trekken de Franse troepen zich terug uit Nederland. Op 20 november wordt het herstel van de vrijheid uitgeroepen door een Voorlopig Bewind van Van Hogendorp en Van der Duyn van Maasdam en Limburg van Strirum. Erfprins Willem keert op 30 november 1813 terug in het land. Hij wordt uitgeroepen tot Soeverein Vorst en belooft dat er een Grondwet komt. Een nieuw tijdperk kan beginnen.

   Verenigd Koninkrijk der Nederlanden

1813                Koninkrijk der Nederlanden

1814 Nieuwe grondwet (5)

1815 Grondwet voor het Koningrijk der Nederlanden (6)

  Alle grondwetswijzigingen